Bizantsko Carstvo

(Danas dio:  Turska, južna i istočna Grčka, dijelovi zapadne Hrvatska, dijelovi zapadne Albanija, dijelovi južne Italije, južni Krim, Baleari)

Za Istočno Rimsko Carstvo, sa sjedištem u Konstantinopolu ili Carigradu, se koristio i naziv Bizant kako bi ga se razlikovalo od antičkog Rimskog Carstva na čije su se nasljedstvo pozivale brojne države u srednjem vijeku. Ipak, valja imati na umu da su njegovi građani sebe nazivali Romeji (Rimljani), a svoju državu Carstvom Romeja. Bizantski carevi su još od proglašenja kršćanstva najprije ravnopravnom, a zatim i jedinom dozvoljenom religijom u Carstvu (4.st.), sebe držali vrhovnom osobom u crkvenoj hijerarhiji. Takav stav neminovno je vodio u sukob cara i njemu podložnog carigradskog biskupa s rimskim biskupom (papom) koji je, pak, sebe smatrao Isusovim predstavnikom na zemlji, pa se i carevi, kao i drugi vjernici, moraju pokoravati crkvenim odredbama. Kako Crkva tada još nije imala izgrađenu ni službenu dogmu niti centraliziranu unutrašnju organizaciju, hijerarhiju i infrastrukturu, dolazi do sukoba rimske i carigradske biskupije oko primata nad kršćanskim vjernicima u Carstvu.

U Bizantu su se krize često vezivale uz političke i vjerske motive, s posljedicama za cijeli kršćanski svijet, poput primjerice sukoba vezanih uz štovanje svetačkih ikona (726-842). Također, Bizant je od 6.st. pa nadalje konstantno bio ugrožen avarskim, slavenskim, a zatim i arapskim provalama koji su donijeli i vjersko, kulturno i ekonomsko suparništvo islama. Pod njihovim nasrtajima Carstvo je izgubilo posjede na Bliskom istoku i sjevernoj Africi, a Langobardi su zauzeli velik dio bizantskog Apeninskog poluotoka. Situacija se samo pogoršavala usponom bugarske države u drugoj polovici 9.st.